เกี่ยวลูกข้าวและคัดข้าวแนวสินเหล็กพันธุ์แท้

ในช่วงสองสามสัปดาห์นี้ จะมีกิจกรรมผู้ปกครองอาสา ในตอนเช้าจะทำกิจกรรมกับเด็กในชั้นเรียน ตอนบ่ายจะได้ร่วมบำเพ็ญประโยชน์ต่าง ๆ ซึ่งแนวทางหลักคือจะได้ร่วมกันคัดข้าวแนวสินเหล็กพันธุ์แท้ เพื่อตอกย้ำถึงควมสำคัญของเมล็ดพันธุ์ที่ดี อันจะนำไปสู่ข้าวอินทรีย์ที่มีคุณภาพ

ลูกข้าวสินเหล็กในแปลงที่ 10 และ 11 นั้น ก็สุกพร้อมจะเกี่ยวแล้ว ข้าวแปลงนี้มีข้าวสินเหล็กพันธุ์แท้เยอะที่สุด เราจึงจะเกี่ยวลูกข้าวมาเก็บไว้ หากนาปรังไม่ประสบผลสำเร็จ อย่างน้อยเราก็จะเหลือพันธุ์แท้ไว้ส่วนหนึ่งสำปรับปลูกในฤดูนาปี 57 นี้

หลังจากเกี่ยวลูกข้าวแล้ว ก็นำมาคัดรวงเพื่อเอาเฉพาะรวงข้าวสินเหล็กพันธุ์แท้ โดยกลุ่มผู้ปกครองอาสา เราพยายามหาพันธุ์ข้าวสินเหล็กพันธุ์แท้จากหลายแหล่ง แต่หายากมาก จึงต้องเกี่ยวลูกข้าวสินเหล็กพันธุ์แท้เหล่านั้นมาเก็บไว้ด้วย ข้าวสินเหล็กพันธุ์แท้จะเกิดขึ้นได้ด้วยการคัดข้าวแนวของเราเอง

มูลนิธิข้าวขวัญได้พยายามคิดค้นเทคนิคการคัดพันธุ์ข้าวอย่างง่าย ที่ไม่ยากต่อการสื่อสารกับชาวนา ซึ่งสามารถทำได้หลายวิธีการ ตั้งแต่วิธีการอย่างง่าย เช่น การคัดพันธุ์ข้าว และวิธีการที่ต้องอาศัยความรู้เชิงวิทยาศาสตร์ เช่น วิธีการผสมพันธุ์ข้าวและการปลูกคัดเลือกพันธุ์ข้าวหลังการผสม ซึ่งวิธีการคัดพันธุ์ข้าวไปจนถึงการผสมพันธุ์ข้าว ชาวนาสามารถเรียนรู้และนำไปปฏิบัติได้ด้วยตนเอง 

การคัดพันธุ์ข้าว

การคัดพันธุ์ข้าวเป็นความรู้ที่ชาวนาสั่งสมมาตั้งแต่บรรพบุรุษ การทำนาแต่ก่อนชาวนาคัดพันธุ์ข้าวให้ตอบสนองต่อการบริโภคในครัวเรือนของตนรวมทั้งการใช้ประโยชน์อื่นๆ เช่น ข้าวสายพันธุ์เม็ดเล็กใช้สำหรับเลี้ยงสัตว์ ข้าวเหนียวสำหรับแปรรูปอาหาร ดังนี้เป็นต้น ตัวอย่างพันธุ์ข้าวดังในอดีตที่มาจากการคัดพันธุ์ของชาวนา เช่น ข้าวเหลืองอ่อน ข้าวเจ๊กเชย ข้าวขาวกอเดียว ข้าวขาวตาแห้ง ฯลฯ  การทำนาแต่เดิมเป็นแบบนาดำ ใช้ข้าวพันธุ์พื้นบ้าน และใช้เมล็ดพันธุ์จำนวนไม่มาก แต่เมื่อการทำนาเปลี่ยนไป ข้าวพันธุ์พื้นบ้านไม่ตอบสนองต่อการทำนาแบบสมัยใหม่ที่มุ่งขายเป็นหลัก เมื่อมีการเปลี่ยนพันธุ์ข้าวเป็นข้าวพันธุ์ส่งเสริม ชาวนาไม่ให้ความสำคัญกับการคัดพันธุ์ข้าวดังที่เคยทำมาในอดีต ซึ่งทำให้คุณภาพของข้าวที่ชาวนาปลูกมีคุณภาพต่ำลง  การซื้อเมล็ดพันธุ์และการข้าวใช้พันธุ์ส่งเสริมยังทำให้ต้นทุนการทำนาสูงขึ้นอีกด้วย

การเรียนรู้เรื่องเทคนิคการคัดพันธุ์ข้าวจะทำให้เราได้สายพันธุ์ข้าวที่มีความบริสุทธิ์ทางสายพันธุ์ มีความสม่ำเสมอทั้งคุณภาพและรสชาติการหุงต้ม สามารถเพิ่มผลผลิตต่อไร่ให้สูงขึ้น หากมีการปรับเปลี่ยนเป็นการทำนาแบบไม่ใช้สารเคมีก็จะทำให้ลดต้นทุนการทำนาลง

การคัดพันธุ์ข้าวมีหลายวิธีการคัดพันธุ์ข้าวแบบดั้งเดิมที่ชาวนาเคยทำกันมา คือการคัดเลือกข้าวจากแปลงนาที่ไม่มีโรคและแมลงรบกวน ไม่มีข้าวพันธุ์อื่นขึ้นปน  และการคัดเลือกเก็บรวงที่สมบูรณ์ไว้สำหรับทำพันธุ์ แต่วิธีการดังกล่าวก็ยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาเรื่องคุณภาพของเมล็ดข้าว เช่น ปัญหาท้องไข่ ความมันวาว เม็ดร้าว เม็ดบิดเบี้ยว ข้าวปน เป็นต้น จึงมีการพัฒนาเทคนิคใหม่ๆ ขึ้นมาเพื่อแก้ปัญหาดังกล่าวข้างต้น เทคนิคการคัดพันธุ์ข้าวกล้องเป็นเทคนิคใหม่ที่พัฒนาขึ้นโดยมูลนิธิข้าวขวัญ  จากการทดลองในพื้นที่ของมูลนิธิฯ และเครือข่ายชาวนากลุ่มแสงตะวัน จังหวัดพิจิตร พบว่าสามารถแก้ไขปัญหาเรื่องคุณภาพข้าวและสามารถเพิ่มผลผลิตข้าวต่อพื้นที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

           

1. การคัดพันธุ์ข้าวจากรวง

 ขั้นตอน

     1. เกี่ยวพันธุ์ข้าวที่ต้องการในแปลงนา โดยเลือกต้นที่ห่างจากพันธุ์อื่นๆ 1-2 เมตร ตามปริมาณที่ต้องการ

     2. นำรวงข้าวที่เกี่ยวมาแล้วมาผึ่งแดด 2-3 แดด

     3. หลังจากนั้นนำมาคัดเลือกรวงที่มีลักษณะรวงใหญ่ ยาว เมล็ดสมบูรณ์ ไม่มีร่องรอยของโรคหรือแมลงรบกวน

     4. นำรวงที่คัดเลือกแล้วมานวดรวมกัน ตากแดด 1-2 แดด แล้วจัดเก็บใส่ถุงเพื่อนำไปขยายพันธุ์ต่อไป

2. การคัดพันธุ์ข้าวในแปลงนา

ขั้นตอน

     1. เลือกแปลงนาที่มีข้าวเจริญเติบโตดีไม่มีโรคและแมลงรบกวน

     2. ไม่มีข้าวพันธุ์อื่น ขึ้นมาปน

     3. เลือกเก็บรวงที่มีการติดเมล็ดดีตะแง้ถี่รวงยาวคอรวงใหญ่มีลักษณะตรงตามแต่ละพันธุ์ที่เลือกเก็บ

     4. ในการเก็บเกี่ยวเพื่อทำพันธุ์นั้น ให้เกี่ยวรวงข้าวที่อยู่ห่างจากขอบแปลงข้างละ 1 เมตร เพื่อป้องกันการปนกับข้าวอื่นๆเก็บประมาณ 200 รวง ต่อหนึ่งพันธุ์หรือให้เพียงพอกับความต้องการในแต่ละพันธุ์

     5. นำรวงข้าวไปนวดหรือตากแดด ประมาณ 1-2 แดด หรือ ความชื้น ประมาณ 14% หลังจากนั้นบรรจุเมล็ดในภาชนะที่ระบายอากาศได้ดี เช่น ถุงผ้า กระสอบ เป็นต้น

     6. เขียนชื่อพันธุ์ อายุการเก็บเกี่ยว

*  การทำเช่นนี้ 1-2 ฤดูการผลิต จะทำให้เกษตรกรสามารถรักษาคุณภาพเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ดีไว้ได้ หรืออาจได้ข้าวสายพันธุ์ใหม่จากการคัดเลือกเช่นนี้ได้

3. การคัดพันธุ์จากข้าวกล้อง

3.1 การแกะข้าวกล้องด้วยมือ

     ขั้นตอน

     1. นำเมล็ดข้าวเปลือกสายพันธุ์ที่ต้องการมาประมาณครึ่งกิโลกรัม

     2. ฝัดทำความสะอาดเพื่อให้เมล็ดลีบออกไป

     3. แกะเปลือกด้วยมือโดยแกะจากทางด้านหางของเมล็ดข้าวเพื่อไม่ให้จมูกข้าวถูกทำลาย

     4. เลือกข้าวกล้องเมล็ดสมบูรณ์ตรงตามสายพันธุ์ และเมล็ดมีความมันวาว ไม่เป็นโรค ไม่เป็นท้องไข่หรือท้องปลาซิวให้ได้จำนวนประมาณ 100 เมล็ด

     5. นำเมล็ดข้าวกล้องที่คัดเลือกได้ไปเพาะเป็นต้นกล้า

3.2 การกะเทาะด้วยเครื่องสีข้าวกล้อง

     ขั้นตอน

    1. นำเมล็ดข้าวเปลือกพันธุ์ที่ต้องการมาประมาณ 1-2 กิโลกรัม

    2. ฝัดทำความสะอาดเพื่อให้เมล็ดลีบออกไป

    3. นำข้าวเปลือกไปสีด้วยเครื่องสีข้าวกล้อง

    4. นำข้าวกล้องที่สีได้มาฝัด

    5. เลือกข้าวกล้องเมล็ดสมบูรณ์ตรงตามสายพันธุ์ และเมล็ดมีความมันวาว ไม่เป็นโรค ไม่เป็นท้องไข่หรือท้องปลาซิวให้ได้จำนวนตามที่ต้องการ

    6. นำเมล็ดข้าวกล้องที่คัดเลือกได้ไปเพาะเป็นต้นกล้า

ที่มา 

http://www.khaokwan.org/

เก็บข้อมูลเมื่อวันจันทร์ ที่ 20 และวันพุทธที่ 22 มกราคม 2257